فریده شهریاری؛ لیلا برادران جمیلی
چکیده
این مقاله بر رابطه‌ی بین ادبیات و فضا مبتنی است و با مرکزیت‌بخشی به رابطه‌ی زنان و جنگ، برهم‌کنش بین فضا/جغرافیا و ادبیات ــ خودزندگی‌نامه‌نویسیِ زنان عراقی ــ را می‌کاود. رویکرد نظری محوری که در این نوشتار از آن بهره گرفته می‌شود رویکردی ژئوپلتیکی/سیاست جغرافیایی است با عنوان نقد جغرافیایی که برنارد وستفال واضع آن است. با این ...
بیشتر
این مقاله بر رابطه‌ی بین ادبیات و فضا مبتنی است و با مرکزیت‌بخشی به رابطه‌ی زنان و جنگ، برهم‌کنش بین فضا/جغرافیا و ادبیات ــ خودزندگی‌نامه‌نویسیِ زنان عراقی ــ را می‌کاود. رویکرد نظری محوری که در این نوشتار از آن بهره گرفته می‌شود رویکردی ژئوپلتیکی/سیاست جغرافیایی است با عنوان نقد جغرافیایی که برنارد وستفال واضع آن است. با این حال تفاسیر رابرت تالی از نقد جغرافیایی، و نیز ایده‌های دوران‌ساز آنری لوفور در تولید فضا به عنوان پشتیبان‌های نظری برای پژوهش حاضر به شمار می‌روند. افزون بر این، بینش‌های فیلسوفانی مانند ژیل دلوز نظریه‌پردازان فضای جنسیتی از جمله دورین ماسی نیز بهره گرفته شده است تا مبنای نظری جامع‌تری فراهم آید. هیفا زنگنه و دنیا میخائیل دو خودزندگی‌نامه‌نویسی هستند که این پژوهش بر آن است تا به شیوه‌ای تطبیقی نشان دهد جنگ چه تاثیرات سیاسی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی‌ای بر رویکرد ادبی‌شان داشته است. بدین منظور بر رویای بغدادنوشته‌ی زنگنه و خاطره‌ی موجی دورافتاده از دریا نوشته‌ی میخائیل تمرکز می‌شود.زنگنه و میخائیل تصویری از زندگی‌شان زیر فشار شکنجه، در وضعیت جنگی، و در تبعید ارائه می‌کنند. این مقاله به لحاظ زمانی حوادث سال ۱۹۸۰ تا اولین سال‌های هجوم امریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ را پوشش می دهد. خاطره‌نویسان جنگ اطلاعات‌شان را به شکلِ نقشه‌پردازی‌هایی غیر متعارف سامان می‌دهند که با تبیین و توضیح فضا و زمان‌ها پیش می‌روند. پس از معرفی کوتاه نویسندگان و آثارشان، به بررسی نظریه‌های ژئوپلتیکی/سیاست جغرافیایی مرتبط با موضوع مقاله پرداخته می شود. سپس با اتکا بر مفاهیم اصلی رویکرد نقد جغرافیایی ــ فضازمان‌مندی، تخطی، و ارجاع ــ و نیز برخی مفاهیم فضاییِ دیگر تلاش می شود تا به واکاوی و مقایسه‌ی تطبیقی خودزندگی‌‌نامه‌های مورد اشاره پرداخته شود. در انتها نیز تحلیل نهایی در بستر نظری گسترده‌ترِ تولید فضا گنجانده می‌شود. این طور استدلال می شود که خودزندگی‌نامه نقش موثری در روایت‌های تاریخی از جنگ عراق ایفا می‌کند. زنان خودزندگی‌نامه‌نویس جنگ اگرچه بی‌تردید تحت تاثیر روایت‌های شخصی هستند اما دریچه‌هایی را به سوی جنگ می‌گشایند که فقط شاهدان عینی می‌توانند ارائه کنند. در نتیجه می‌توان استدلال کرد که خودزندگی‌نامه‌نویسی زنان از جنگ اگر چه بیشتر و پیشتر به عنوان آرشیو تاریخی در نظر گرفته می شد اما باید اذعان کرد به عنوان نوع مجزایی از آثار ادبی کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
